Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phát triển vượt bậc, nhiều người dùng công nghệ đang có xu hướng xem các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) hay chatbot AI như một công cụ tìm kiếm thông tin chính, thay thế cho các nền tảng truyền thống. Tuy nhiên, ít ai nhận ra rằng việc lạm dụng AI cho mục đích này tiềm ẩn vô số rủi ro nghiêm trọng, dẫn đến những hậu quả không lường trước được. Các chatbot AI được thiết kế để tạo ra văn bản mạch lạc và thuyết phục, nhưng chúng không phải lúc nào cũng đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của thông tin.
Thuthuathot.com, với vai trò là nguồn thông tin công nghệ uy tín, mong muốn cảnh báo độc giả về 4 hạn chế cốt lõi của AI khi được sử dụng như một công cụ tìm kiếm chính, giúp bạn đưa ra những quyết định sáng suốt hơn khi khai thác tiềm năng của công nghệ này.
4 Vấn Đề Nghiêm Trọng Khi Dùng AI Làm Công Cụ Tìm Kiếm Chính
1. AI Bịa Đặt Thông Tin (Hallucinate) Với Sự Tự Tin Tuyệt Đối
Một trong những vấn đề đáng lo ngại nhất của các chatbot AI là khả năng “ảo giác” (hallucination) – tạo ra thông tin hoàn toàn sai lệch nhưng với giọng điệu vô cùng tự tin và thuyết phục. AI được lập trình để tạo ra văn bản dựa trên các mẫu dữ liệu đã học, chứ không phải “tra cứu” thông tin như một công cụ tìm kiếm. Điều này có nghĩa là khi không có đủ dữ liệu hoặc không chắc chắn, AI có thể “điền vào chỗ trống” bằng những thông tin nghe có vẻ hợp lý nhưng thực chất lại sai sự thật.
Một ví dụ điển hình về tình trạng này là trường hợp một du khách Úc hỏi ChatGPT về việc có cần thị thực để nhập cảnh Chile hay không. Chatbot tự tin trả lời rằng không cần, người Úc có thể nhập cảnh miễn thị thực. Tin tưởng vào thông tin này, du khách đã đặt vé và đến Chile, chỉ để bị từ chối nhập cảnh vì thực tế công dân Úc cần thị thực để vào Chile. Kết quả là người này bị mắc kẹt hoàn toàn ở một quốc gia xa lạ.
Tình trạng “ảo giác” của AI không chỉ dừng lại ở việc cung cấp câu trả lời sai. Nguy hiểm hơn, AI thường trình bày những thông tin sai lệch này như những sự thật hiển nhiên mà không hề thể hiện sự không chắc chắn. Khi người dùng dựa vào những thông tin sai mà cảm giác “đúng” này để đưa ra các quyết định trong đời thực, hậu quả có thể rất nghiêm trọng, từ mất tiền, lỡ thời hạn, cho đến mắc kẹt trong những tình huống khó khăn.
2. LLM Đào Tạo Trên Dữ Liệu Giới Hạn, Tồn Tại Thành Kiến Ẩn
Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) được đào tạo trên những bộ dữ liệu khổng lồ, bao gồm hàng tỷ văn bản, trang web, sách, diễn đàn, và các nguồn công khai khác. Tuy nhiên, không ai có thể biết chính xác toàn bộ nội dung của những bộ dữ liệu này và liệu chúng có bị thiên vị hay không. Sự pha trộn không đồng đều trong dữ liệu đào tạo có thể dẫn đến việc AI đưa ra những thông tin bị sai lệch hoặc không phù hợp với ngữ cảnh cụ thể của người dùng.
Hãy tưởng tượng bạn đang tìm kiếm thông tin về cách kê khai thuế cho người làm nghề tự do và hỏi một chatbot. Chatbot có thể đưa ra một câu trả lời dài, chi tiết, nhưng lời khuyên đó có thể dựa trên các quy định lỗi thời của cục thuế, hoặc thậm chí là một bình luận ngẫu nhiên từ một diễn đàn nào đó. Chatbot sẽ không cho bạn biết nguồn gốc của thông tin hay cảnh báo nếu thông tin đó có thể không áp dụng cho trường hợp của bạn. Nó chỉ đơn thuần trình bày câu trả lời như thể đó là lời khuyên từ một chuyên gia thuế.
Màn hình laptop hiển thị giao diện tìm kiếm Google AI Overview, minh họa việc AI tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn và có thể chứa thành kiến dữ liệu.
Đây chính là vấn đề về thành kiến (bias) trong LLM. Thành kiến này không phải lúc nào cũng mang tính chính trị hay văn hóa; nó có thể liên quan đến việc những giọng nói nào, quan điểm nào, hay giai đoạn thời gian nào đã được đưa vào dữ liệu đào tạo và những gì đã bị bỏ qua. Nếu dữ liệu đào tạo tập trung vào các khu vực, ý kiến hoặc thời kỳ nhất định, thì các phản hồi của AI cũng sẽ phản ánh điều đó. Bạn có thể không nhận ra ngay, nhưng lời khuyên bạn nhận được có thể bị sai lệch một cách tinh vi.
3. Chatbot AI Có Xu Hướng Chỉ Phản Chiếu Ý Kiến Người Dùng
Bạn có bao giờ để ý rằng khi bạn hỏi một câu hỏi “có định hướng”, chatbot AI thường có xu hướng đưa ra câu trả lời ủng hộ quan điểm của bạn, ngay cả khi câu trả lời đó có thể thay đổi hoàn toàn nếu bạn thay đổi cách đặt câu hỏi? Điều này không phải vì AI thực sự đồng ý với bạn. Mà là vì chúng được thiết kế để “hữu ích”, và trong hầu hết các trường hợp, “hữu ích” có nghĩa là đồng thuận với giả định của bạn.
Ví dụ, nếu bạn hỏi: “Bữa sáng có thực sự quan trọng đến thế không?”, chatbot có thể nói rằng việc bỏ bữa sáng là bình thường và thậm chí còn liên hệ nó với việc nhịn ăn gián đoạn. Nhưng nếu bạn hỏi: “Tại sao bữa sáng là bữa ăn quan trọng nhất trong ngày?”, nó sẽ đưa ra một lập luận thuyết phục về mức năng lượng, quá trình trao đổi chất và khả năng tập trung tốt hơn. Cùng một chủ đề, nhưng giọng điệu và thông điệp lại hoàn toàn khác biệt, bởi vì AI chỉ phản ứng với cách bạn đặt câu hỏi.
Ví dụ về đoạn hội thoại ChatGPT khen ngợi một tuyên bố vô lý, minh họa xu hướng AI đồng thuận với ý kiến người dùng để duy trì sự hài lòng.
Hầu hết các mô hình này được xây dựng để khiến người dùng cảm thấy hài lòng với phản hồi. Và điều đó có nghĩa là chúng hiếm khi phản biện hay thách thức bạn. Chúng có nhiều khả năng đồng ý với cách bạn đặt vấn đề hơn là đưa ra ý kiến trái chiều, bởi vì các tương tác tích cực thường dẫn đến tỷ lệ giữ chân người dùng cao hơn. Về cơ bản, nếu chatbot mang lại cảm giác thân thiện và xác nhận quan điểm của bạn, bạn sẽ có nhiều khả năng tiếp tục sử dụng nó.
4. Không Cập Nhật Thông Tin Theo Thời Gian Thực
Nhiều người lầm tưởng rằng các chatbot AI luôn được cập nhật thông tin mới nhất, đặc biệt là khi các công cụ như ChatGPT, Gemini hay Copilot hiện đã có khả năng truy cập web. Tuy nhiên, khả năng duyệt web không đồng nghĩa với việc chúng giỏi trong việc này, đặc biệt là khi đề cập đến tin tức nóng hổi hoặc các sản phẩm mới ra mắt.
Nếu bạn hỏi một chatbot về iPhone 17 vài giờ sau khi sự kiện ra mắt kết thúc, rất có thể bạn sẽ nhận được một sự pha trộn giữa các thông tin suy đoán lỗi thời và các chi tiết bịa đặt. Thay vì lấy thông tin từ trang web chính thức của Apple hoặc các nguồn xác thực, chatbot có thể đoán dựa trên các tin đồn trong quá khứ hoặc các mẫu ra mắt trước đó. Bạn sẽ nhận được một câu trả lời nghe có vẻ tự tin, nhưng một nửa trong số đó có thể sai.
Tình trạng này xảy ra vì tính năng duyệt web theo thời gian thực không phải lúc nào cũng hoạt động như bạn mong đợi. Một số trang có thể chưa được lập chỉ mục, công cụ có thể dựa vào kết quả được lưu trong bộ nhớ cache, hoặc đơn giản là nó mặc định sử dụng dữ liệu đã được huấn luyện thay vì thực hiện tìm kiếm mới. Và vì phản hồi được viết trôi chảy và tự tin, bạn thậm chí có thể không nhận ra rằng nó không chính xác.
Ảnh chụp màn hình ChatGPT trả lời sai về hệ điều hành iOS, cho thấy hạn chế của AI trong việc cập nhật thông tin theo thời gian thực về sản phẩm mới.
Đối với các thông tin nhạy cảm về thời gian, như tóm tắt sự kiện, thông báo sản phẩm hoặc các bài đánh giá ban đầu, các LLM vẫn còn thiếu tin cậy. Bạn thường sẽ nhận được kết quả tốt hơn nếu chỉ sử dụng một công cụ tìm kiếm truyền thống và tự mình kiểm tra các nguồn thông tin. Vì vậy, mặc dù “truy cập internet trực tiếp” nghe có vẻ như một vấn đề đã được giải quyết, nhưng nó vẫn còn xa mới đạt đến sự hoàn hảo. Và nếu bạn cho rằng chatbot luôn biết điều gì đang xảy ra vào thời điểm hiện tại, bạn đang tự đặt mình vào thế nhận thông tin sai lệch.
Kết Luận
Tóm lại, có những loại thông tin bạn không nên tin tưởng hoàn toàn vào chatbot AI. Nếu bạn đang tìm kiếm lời khuyên pháp lý, y tế, chính sách du lịch, hoặc bất kỳ thông tin nào nhạy cảm về thời gian và đòi hỏi độ chính xác tuyệt đối, tốt hơn hết bạn nên kiểm tra lại từ các nguồn đáng tin cậy khác hoặc tham khảo ý kiến chuyên gia.
Các công cụ AI thực sự tuyệt vời cho việc động não ý tưởng, tìm hiểu khái niệm cơ bản về một chủ đề chưa quen thuộc, hoặc hỗ trợ các công việc sáng tạo. Nhưng chúng không phải là một sự thay thế cho hướng dẫn từ các chuyên gia hoặc công cụ tìm kiếm truyền thống, vốn được thiết kế để kết nối bạn với các nguồn thông tin đáng tin cậy và được kiểm chứng. Việc coi AI như một nguồn kiến thức tuyệt đối có thể dẫn bạn vào rắc rối rất nhanh. Hãy là một người dùng công nghệ thông minh và thận trọng. Đừng quên truy cập Thuthuathot.com thường xuyên để cập nhật những thông tin công nghệ chính xác và hữu ích nhất!
