Trước đây, tôi từng thấy khái niệm mã hóa (encryption) thật phức tạp với vô số thuật ngữ kỹ thuật. Nhưng sau khi tìm hiểu sâu và thực sự thử tự mình trải nghiệm, tôi nhận ra rằng mã hóa lại cực kỳ đơn giản để sử dụng và vô cùng thiết thực trong cuộc sống hàng ngày. Nó không chỉ là công cụ dành cho những chuyên gia công nghệ, mà là một kỹ năng cần thiết để bảo vệ thông tin cá nhân của bạn trong thế giới số.
Mã hóa dữ liệu hoạt động như thế nào?
Mã hóa là một phương pháp cốt lõi giúp bảo vệ dữ liệu của bạn bằng cách biến nó thành một đoạn mã mà chỉ những ai có mật khẩu (password) hoặc khóa (key) chính xác mới có thể giải mã. Khi bạn mã hóa một tệp hoặc tin nhắn, thông tin sẽ được xáo trộn để bất kỳ ai khác nhìn vào cũng chỉ thấy một dãy ký tự vô nghĩa. Chỉ những người có đúng khóa mới có thể biến nó trở lại thành nội dung có thể đọc được, giúp bảo vệ dữ liệu riêng tư của bạn dù bạn đang gửi đi hay chỉ lưu trữ.
Bên cạnh mã hóa, băm (hashing) là một quy trình quan trọng khác thường được sử dụng trong bảo mật dữ liệu. Thay vì khóa và mở khóa thông tin, hashing tạo ra một “dấu vân tay” duy nhất cho dữ liệu của bạn. Nó lấy thông tin của bạn và chạy qua một thuật toán, cho ra một chuỗi số và chữ cái đại diện cho bản gốc. Bạn không thể sử dụng một hash để khôi phục dữ liệu gốc, nhưng bạn có thể dùng nó để xác minh xem có điều gì đã bị thay đổi hay không. Ví dụ, nếu bạn tải xuống một tệp, bạn có thể so sánh hash của nó với hash gốc để đảm bảo không có gì bị giả mạo.
Tóm lại, mã hóa giúp giữ thông tin của bạn riêng tư và cho phép bạn mở khóa sau này bằng khóa đúng. Hashing giúp xác minh rằng dữ liệu của bạn chưa bị sửa đổi. Cả hai đều hoạt động âm thầm trong nền, và bạn không cần phải hiểu tất cả các chi tiết kỹ thuật để hưởng lợi từ chúng.
Ngày nay, có nhiều công cụ sẵn có để mã hóa, giải mã, hashing và quản lý khóa giúp giữ an toàn cho dữ liệu của bạn. Dưới đây là một số lựa chọn hàng đầu của tôi để dễ dàng mã hóa các tệp, ổ đĩa USB và email cá nhân.
Mã hóa tệp và thư mục dễ dàng với 7-Zip
Tôi chọn 7-Zip vì nó miễn phí, đáng tin cậy và thường đã có sẵn trên hầu hết các máy tính Windows. Mã hóa tệp bằng 7-Zip hóa ra lại dễ dàng hơn tôi mong đợi rất nhiều, và giờ đây tôi sử dụng nó bất cứ khi nào tôi muốn giữ các tệp và tài liệu riêng tư trước khi lưu trữ hoặc gửi chúng cho ai đó.
Đây là cách tôi thực hiện. Tôi nhấp chuột phải vào tệp hoặc thư mục muốn bảo vệ, sau đó chọn 7-Zip và chọn Add to archive (Thêm vào kho lưu trữ). Trong cửa sổ bật lên, tôi luôn chuyển định dạng kho lưu trữ từ ZIP sang 7z. Định dạng 7z cung cấp bảo mật mạnh mẽ hơn và các tính năng mã hóa nâng cao so với định dạng ZIP mặc định.
Chọn định dạng 7z khi tạo kho lưu trữ mới trong 7-Zip để mã hóa.
Tiếp theo, tôi đặt một mật khẩu. Tôi luôn đảm bảo sử dụng mật khẩu dài ít nhất 12 ký tự, kết hợp chữ cái viết hoa và chữ thường, số và ký hiệu. Một mật khẩu mạnh là yếu tố cực kỳ quan trọng. Hãy nhớ rằng, dù công nghệ mã hóa có tốt đến đâu, một mật khẩu yếu có thể phá hỏng tất cả.
Tôi cũng chọn vào ô Encrypt file names (Mã hóa tên tệp). Điều này không chỉ ẩn nội dung của các tệp mà còn cả tên của chúng. Nếu bạn bỏ qua bước này, ai đó vẫn có thể nhìn thấy tên các tệp, ngay cả khi họ không thể mở chúng.
Cài đặt mật khẩu mạnh và chọn tùy chọn mã hóa tên tệp trong 7-Zip để bảo mật tối đa.
Phương pháp mã hóa được đặt mặc định là AES-256, đây là tiêu chuẩn tương tự được các cơ quan chính phủ sử dụng. Tôi luôn giữ nguyên cài đặt này vì nó đã được chứng minh về độ an toàn và không làm chậm quá trình.
Sau khi nhấp OK, 7-Zip sẽ tạo kho lưu trữ đã mã hóa trong cùng thư mục với các tệp gốc của tôi. Thường chỉ mất vài giây. Tôi luôn kiểm tra các kho lưu trữ đã mã hóa của mình bằng cách thử mở chúng, chỉ để đảm bảo rằng tôi nhớ mật khẩu và mọi thứ hoạt động bình thường.
Để tăng cường bảo mật, tôi không bao giờ gửi tệp đã mã hóa và mật khẩu qua cùng một kênh. Nếu tôi gửi email cho ai đó kho lưu trữ, tôi sẽ chia sẻ mật khẩu qua điện thoại hoặc tin nhắn. Bằng cách đó, ngay cả khi ai đó chặn được email, họ cũng không thể truy cập vào các tệp.
Khi đã quen, việc mã hóa bằng 7-Zip sẽ trở thành thói quen. Đây là một cách đơn giản để giữ cho các tệp riêng tư của bạn thực sự riêng tư.
Bảo vệ ổ đĩa USB của bạn với BitLocker tích hợp sẵn trên Windows
Sau khi tìm hiểu cách mã hóa ổ cứng bằng BitLocker, tôi nhận ra rằng mình cũng cần mã hóa các ổ đĩa USB, vì tôi đã làm mất quá nhiều chiếc trong những năm qua. Những thiết bị nhỏ này rất dễ thất lạc, và tôi không muốn bất kỳ ai tình cờ xem được các tệp cá nhân của mình. BitLocker, được tích hợp sẵn trong Windows, hóa ra là cách đơn giản nhất để giữ an toàn cho mọi thứ trên ổ đĩa của tôi.
Thiết lập BitLocker khá đơn giản. Tôi cắm ổ đĩa USB của mình vào và mở File Explorer. Sau đó, tôi nhấp chuột phải vào ổ đĩa và chọn Turn on BitLocker (Bật BitLocker). Trên Windows 11, đôi khi tôi phải nhấp vào Show more options (Hiển thị thêm tùy chọn) để thấy lựa chọn này.
BitLocker sẽ chuẩn bị ổ đĩa để mã hóa, quá trình này thường chỉ mất một hoặc hai phút. Sau đó, nó yêu cầu tôi đặt mật khẩu. Tôi luôn sử dụng một mật khẩu mạnh, duy nhất và khác với những mật khẩu tôi dùng cho các tài khoản của mình. Vì tôi sẽ cần gõ mật khẩu này mỗi khi mở khóa ổ đĩa, tôi đảm bảo rằng nó là thứ tôi có thể nhớ nhưng vẫn khó đoán.
Đặt mật khẩu bảo vệ cho USB với BitLocker trên Windows.
Tiếp theo, BitLocker hỏi tôi muốn lưu khóa khôi phục (recovery key) ở đâu. Khóa này rất quan trọng. Nếu tôi quên mật khẩu của mình, khóa khôi phục là cách duy nhất để lấy lại các tệp của tôi. Tôi lưu nó ở một vị trí an toàn, chẳng hạn như bộ nhớ đám mây hoặc một bản in được cất giữ tại nhà.
BitLocker sau đó cho phép tôi chọn mức độ mã hóa của ổ đĩa. Đối với ổ đĩa mới, tôi chọn chỉ mã hóa không gian đã sử dụng (encrypt used space only), vì nó nhanh hơn. Nếu ổ đĩa đã có tệp, tôi chọn mã hóa toàn bộ ổ đĩa để đảm bảo không có gì bị bỏ sót không được bảo vệ.
Ngoài ra còn có tùy chọn tương thích mã hóa. Tôi luôn chọn Compatible Mode (Chế độ tương thích), để ổ đĩa hoạt động trên bất kỳ máy tính Windows nào, không chỉ những phiên bản mới nhất. Điều này giúp tôi tránh được những rắc rối nếu tôi cần sử dụng ổ đĩa trên một máy cũ hơn.
Khi tôi xác nhận mọi thứ, BitLocker bắt đầu mã hóa. Đối với các ổ đĩa lớn hơn, quá trình này có thể mất một lúc, nhưng tôi vẫn có thể tiếp tục sử dụng máy tính của mình trong quá trình này. Khi hoàn tất, tôi sẽ thấy biểu tượng ổ khóa trên ổ đĩa trong File Explorer, cho thấy nó đã được bảo vệ.
Sau khi thiết lập, việc sử dụng ổ đĩa đã mã hóa rất dễ dàng. Khi tôi cắm nó vào máy tính Windows, BitLocker sẽ yêu cầu mật khẩu của tôi. Tôi cũng có thể đặt nó tự động mở khóa trên PC chính của mình, nhưng tôi cẩn thận với điều này vì nó làm giảm bảo mật.
Dễ sử dụng có lẽ là một trong những lý do lớn nhất tôi dùng BitLocker. Nó dễ đến mức tôi không có lý do gì để không mã hóa các ổ đĩa USB cá nhân của mình. Bây giờ, ngay cả khi tôi mất một ổ đĩa, tôi biết các tệp của mình được bảo vệ và dữ liệu cá nhân của tôi không thể dễ dàng truy cập bên ngoài máy tính Windows của tôi.
Mã hóa email để có quyền riêng tư tối đa với PGP và Kleopatra
Khi tôi muốn các tin nhắn của mình hoàn toàn riêng tư, ngay cả với các nhà cung cấp dịch vụ email, tôi sử dụng mã hóa PGP với Kleopatra. Có những cách khác để gửi email mã hóa PGP trên Linux, nhưng tôi chọn Kleopatra vì tôi đang dùng Windows. Việc thiết lập có vẻ mất nhiều công sức hơn một chút, nhưng một khi đã quen, quá trình này khá đơn giản và mang lại cho bạn quyền riêng tư đầu cuối thực sự.
Đầu tiên, tôi tải xuống và cài đặt gói Gpg4win, bao gồm Kleopatra. Sau khi mở Kleopatra, tôi tạo cặp khóa của riêng mình bằng cách nhập tên, email và một cụm mật khẩu (passphrase) mạnh. Kleopatra tạo ra hai khóa cho tôi: một khóa công khai (public key) mà tôi có thể chia sẻ với bất kỳ ai muốn gửi cho tôi các tin nhắn đã mã hóa, và một khóa riêng tư (private key) mà tôi giữ an toàn trên máy tính của mình.
Quy trình tạo cặp khóa PGP mới trong ứng dụng Kleopatra để mã hóa email và tệp tin.
Khi tôi muốn gửi một tin nhắn đã mã hóa, tôi thường viết nó trong Notepad. Sau đó, trong Kleopatra, tôi nhấp vào nút Sign/Encrypt (Ký/Mã hóa) và chọn tệp văn bản chứa tin nhắn của tôi. Tôi chọn vào ô Encrypt with password (Mã hóa bằng mật khẩu) và nhập mật khẩu mà tôi sẽ chia sẻ với người nhận. Sau khi nhấp Encrypt (Mã hóa), Kleopatra tạo một tệp PGP đã mã hóa mới.
Thực hiện mã hóa tin nhắn văn bản bằng công cụ Kleopatra trước khi gửi đi.
Tôi có thể gửi tệp đã mã hóa này qua email. Để mở nó, người nhận chỉ cần có Kleopatra và mật khẩu tôi đã đặt. Họ nhấp chuột phải vào tệp PGP, chọn Open with Kleopatra (Mở bằng Kleopatra), và nhập mật khẩu. Kleopatra sau đó giải mã tệp và hiển thị tin nhắn gốc.
Giải mã một tệp tin hoặc tin nhắn đã được mã hóa bằng Kleopatra để xem nội dung gốc.
Cả hai người cần phải có Kleopatra hoặc một công cụ PGP tương tự, và họ cần biết mật khẩu hoặc cụm mật khẩu. Để chia sẻ cụm mật khẩu một cách an toàn, tôi có thể thông báo cho người nhận qua một cuộc gặp mặt trực tiếp hoặc một cuộc gọi bảo mật (sử dụng Signal hoặc WhatsApp), và sau đó đính kèm một cụm mật khẩu mới cho mỗi tệp PGP tôi gửi.
Ngoài các tin nhắn đơn giản, PGP cũng có thể được sử dụng để mã hóa tất cả các loại tệp, chẳng hạn như PDF, bản ghi âm, video và phần mềm. Vì vậy, những thứ như giấy tờ pháp lý, hồ sơ tài chính, hay ý tưởng triệu đô tiếp theo của bạn chắc chắn đáng để mã hóa bằng PGP khi gửi chúng qua email.
Khi tôi bắt đầu đưa các công cụ này vào thói quen hàng ngày, tôi nhận ra việc giữ an toàn cho các tệp và tin nhắn riêng tư của mình dễ dàng đến mức nào. Dù tôi đang khóa các kho lưu trữ, bảo vệ ổ đĩa USB, hay gửi các email nhạy cảm, mã hóa giờ đây chỉ giống như một bước đơn giản khác để bảo vệ cuộc sống kỹ thuật số của tôi. Nếu bạn còn do dự chưa thử, tôi có thể khẳng định rằng việc dành vài phút để tìm hiểu là hoàn toàn xứng đáng. Bạn của tương lai sẽ cảm ơn bạn vì đã biến quyền riêng tư thành một thói quen.
