Nhiều năm trôi qua kể từ lần cuối cùng tôi đặt mua một chiếc laptop từ các cửa hàng điện máy lớn. Thay vào đó, tôi luôn tìm kiếm những chiếc laptop được trang bị sẵn tính năng bảo mật quyền riêng tư ngay từ ban đầu. Và không, đó không phải là MacBook. Quyết định này xuất phát từ mong muốn kiểm soát tốt hơn dữ liệu cá nhân và tránh xa những phiền toái từ việc thu thập thông tin của các hệ điều hành phổ biến.
Vấn Đề Quyền Riêng Tư Trên Laptop Phổ Biến
Menu Start của Windows trên laptop Dell XPS 13 Plus hiển thị các gợi ý quảng cáo và ứng dụng.
Hầu hết các dòng laptop trên thị trường hiện nay đều được cài đặt sẵn một trong ba hệ điều hành chính: Microsoft Windows, Apple macOS, hoặc Google ChromeOS. Mặc dù mỗi hệ điều hành này cung cấp các mức độ bảo vệ quyền riêng tư khác nhau, nhưng không một lựa chọn nào thực sự đảm bảo tính riêng tư tuyệt đối cho người dùng.
ChromeOS khuyến khích người dùng thực hiện hầu hết các tác vụ điện toán trên đám mây, nơi mọi hoạt động đều có khả năng bị theo dõi. Bên cạnh đó, Microsoft cũng tích cực đưa quảng cáo vào giao diện desktop của Windows, gây phiền toái và làm dấy lên lo ngại về việc thu thập dữ liệu cá nhân để cá nhân hóa quảng cáo.
Apple có thể được xem là lựa chọn tốt nhất trong ba hệ điều hành này về mặt riêng tư, nhưng ngay cả với macOS, người dùng vẫn cần đặc biệt chú ý đến các cài đặt mặc định. Nếu không bật tính năng mã hóa, Apple vẫn có khả năng truy cập bất kỳ tệp nào bạn lưu trữ trên iCloud. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc chủ động cấu hình bảo mật, ngay cả trên các nền tảng được cho là an toàn hơn.
Laptop Chạy Linux: Lựa Chọn Thay Thế An Toàn Hơn
Laptop System76 Pangolin với hệ điều hành Linux mở, đặt trên bàn làm việc hiện đại.
Để có một chiếc máy tính thực sự riêng tư, bạn nên tìm kiếm những thiết bị được trang bị hệ điều hành mã nguồn mở và miễn phí. Linux là lựa chọn phổ biến nhất và cũng là hệ điều hành mà tôi luôn ưu tiên trên mọi chiếc laptop mình mua trong hơn 10 năm qua.
Hầu hết những người dùng Linux thường chọn cách tự cài đặt nó lên phần cứng hiện có của họ. Đây là tùy chọn tiết kiệm chi phí nhất và là một trong những điểm mạnh của Linux. Tuy nhiên, qua nhiều năm, tôi đã chọn mua một số chiếc laptop được cài đặt sẵn Linux.
Khi sử dụng máy tính chạy Linux, bạn được trao quyền sở hữu hoàn toàn đối với mã nguồn trên thiết bị của mình. Bạn cũng không cần phải đăng nhập vào bất kỳ tài khoản trực tuyến nào để bắt đầu sử dụng máy tính hoặc tải xuống các chương trình từ các kho ứng dụng đa dạng của Linux. Điều này loại bỏ đáng kể các điểm thu thập dữ liệu cá nhân mà các hệ điều hành thương mại thường yêu cầu.
Hành Trình Trải Nghiệm Các Dòng Laptop Linux
Chiếc laptop Linux đầu tiên của tôi đến từ System76, một công ty có trụ sở tại Denver, Colorado, nổi tiếng với các sản phẩm hỗ trợ Linux mạnh mẽ. Tôi không còn chắc chắn về model cụ thể mình đã sở hữu, vì đó là khoảng một thập kỷ trước, nhưng nó trông rất giống chiếc Gazelle mà chúng tôi đã từng đánh giá vào năm 2012. Kinh nghiệm sử dụng chiếc laptop này đã củng cố niềm tin của tôi vào tiềm năng của Linux.
Nhiều năm sau, chiếc laptop Linux thứ hai của tôi là từ Purism – một công ty máy tính đã công khai quảng bá mạnh mẽ về các đặc tính bảo mật quyền riêng tư của mình. Các máy này được cài đặt sẵn PureOS, một trong số ít bản phân phối Linux được Quỹ Phần mềm Tự do (Free Software Foundation) chứng thực là chứa 100% mã nguồn tự do.
Tôi đã mua chiếc laptop 13 inch của hãng, Librem 13. Vào thời điểm đó, những chiếc máy tính này trở nên độc đáo nhờ có các công tắc ngắt (kill switch) vật lý để cắt nguồn điện hoàn toàn đến micro, kết nối internet và webcam, ngăn chặn việc theo dõi từ hầu hết các cuộc tấn công, ngoại trừ những kẻ tinh vi và quyết tâm nhất. Mặc dù tôi không có ảnh chiếc của mình, đây là hình ảnh từ bài đánh giá của chúng tôi về chiếc Librem 14 có kích thước lớn hơn một chút.
Laptop Purism Librem với thiết kế chắc chắn, đặt cạnh một chiếc xe nông nghiệp, thể hiện sự bền bỉ.
Tiếp theo, tôi thử một chiếc laptop Clevo 14 inch đơn giản từ Laptop with Linux. Vâng, đó chính xác là tên của trang web mà tôi đã mua chiếc máy tính này. Laptop with Linux cung cấp các máy tính không có bất kỳ nhãn hiệu nào, và đó là điều tôi rất thích – đủ để tôi sẵn lòng mang theo một chiếc laptop mà định nghĩa chính xác là “generic”. Dưới đây là hình ảnh nó cạnh chiếc xe đạp điện Lectric của tôi vào năm 2022.
Laptop Clevo không thương hiệu, kiểu dáng đơn giản, đặt cạnh một chiếc xe đạp điện.
Chiếc StarLite Mk IV nhỏ gọn của Star Labs là lần mua sắm gần đây nhất của tôi. Giống như Purism 13, nó nổi bật là một cỗ máy được xây dựng tùy chỉnh chứ không phải từ các mẫu laptop sẵn có trên thị trường. Tôi đã chọn cài đặt Fedora Linux trên chiếc của mình. Đối với tôi, Fedora đã trở thành một lựa chọn đáng giá hơn Ubuntu trong thời gian gần đây.
Màn hình desktop Fedora Silverblue hiển thị trên laptop Star Labs StarLite Mk IV, với giao diện tối giản.
Những Hối Tiếc Sau Khi Mua Laptop Linux Có Hay Không?
Việc mua một chiếc PC chạy Linux đảm bảo rằng nó sẽ hoạt động hoàn hảo với hệ điều hành này. Ngay cả khi tôi xóa hệ điều hành Linux mặc định, tôi vẫn có thể cài đặt một bản phân phối khác với gần như sự chắc chắn rằng nó sẽ hoạt động. Mua một chiếc máy tính đi kèm Linux cũng là một cách để ủng hộ các công ty đang đầu tư vào hệ sinh thái Linux, góp phần thúc đẩy sự phát triển của phần mềm mã nguồn mở.
Tuy nhiên, vì laptop Linux vẫn là một thị trường ngách, chúng thường có giá cao hơn. Một chiếc laptop Linux hầu như luôn đắt hơn một cỗ máy có cấu hình tương tự từ các thương hiệu đa quốc gia như Dell hay ASUS. Đây là một rào cản đáng kể đối với nhiều người dùng.
Trong số các laptop Linux đã mua, Purism Librem 13 là chiếc PC duy nhất mà tôi cảm thấy hối tiếc. Đây là một chiếc laptop có giá thành còn đắt hơn cả MacBook Pro, nhưng lại không thể cạnh tranh về hiệu năng hay thời lượng pin. Tôi thích khung kim loại và thiết kế màu đen bóng bẩy của chiếc máy này, nhưng bản lề đã bị nứt chỉ trong vòng chưa đầy hai năm sử dụng (và Purism đã từ chối thay thế, ngay cả khi tôi đồng ý trả tiền). Sau chỉ một năm rưỡi sử dụng một trong những chiếc laptop đắt nhất mà tôi từng mua, tôi buộc phải tìm một thiết bị mới. Kể từ đó, tôi chưa mua thêm bất kỳ chiếc laptop Librem nào khác, cũng như không mua sản phẩm nào từ Purism, dù tôi có nhận và sử dụng một chiếc Librem 5 (điện thoại Linux) mà tôi đã đặt hàng từ nhiều năm trước.
Quyền Riêng Tư Thực Sự: Liệu Linux Có Đủ?
Những chiếc laptop này chắc chắn cải thiện quyền riêng tư của bạn, nhưng mức độ riêng tư cuối cùng lại phụ thuộc vào chính những lựa chọn cá nhân của bạn. Nếu bạn mua một trong những chiếc máy này nhưng ngay lập tức cài đặt Google Chrome và đăng nhập vào tài khoản Google, bạn vẫn đang cung cấp cho Google (và mọi trang web khác) lượng thông tin tương tự như khi bạn là người dùng Windows. Việc mua một chiếc laptop Linux không làm bạn trở nên “vô hình” trên internet.
Tuy nhiên, quyền riêng tư mà Linux mang lại là điều hữu hình và có giá trị. Bạn có thể cài đặt bất kỳ ứng dụng nào mình muốn mà không ai có thể ghi lại lịch sử. Mức độ riêng tư này lớn đến mức các dự án Linux thường gặp khó khăn trong việc ước tính số lượng người dùng của họ, bởi vì cả hệ điều hành lẫn các ứng dụng đều không yêu cầu tài khoản người dùng và thường không đi kèm với bất kỳ tính năng thu thập dữ liệu từ xa (telemetry) nào. Với một chiếc PC chạy Linux, cho đến khi bạn mở một trình duyệt web, mọi thứ bạn làm trên máy tính đều hoàn toàn riêng tư.
Hãy chia sẻ kinh nghiệm của bạn: Bạn đã từng sử dụng laptop Linux nào chưa? Bạn có quan tâm đến các vấn đề quyền riêng tư trên máy tính không? Hãy để lại bình luận bên dưới để chúng ta cùng thảo luận nhé!
